www.DrFree-Health.com همگام با بهداشت تغذیه جامعه
كلسيم از فراوان ترين املاح بدن است كه حدود 2-5/1% از وزن بدن را تشكيل مي دهد. حدود 99% كلسيم در استخوان ها و دندان ها وجود دارد. كلسيم دندان ها قابل به حركت درآمدن و برگشت به خون نيست زيرا املاح دندان در تمام طول زندگي ثابت هستند. 1% بقيه كلسيم در خون و مايعات خارج سلولي و در داخل سلول هاي بافت ها وجود دارد كه سبب تنظيم بسياري از واكنش هاي متابوليك مهم مي گردد.
اسكلت بدن يك بافت ديناميكي است كه در صورت نياز سبب برگشت كلسيم و املاح ديگر به خون و مايعات خارج سلولي مي شود. همچنين كلسيم و املاح ديگر پس از مصرف، توسط استخوان ها از خون برداشت مي شوند.
ميزان جذب كلسيم
در بزرگسالان معمولا تنها 30% از كلسيم مصرفي جذب مي شود ولي در بعضي افراد اين مقدار تنها 10% است. به ندرت بعضي افراد تا 60% كلسيم مصرفي را جذب مي كنند. بعد از بزرگسالي احتباس كلسيم دريافت شده از طريق غذا و مكمل ها توسط استخوان محدود مي شود مگر آنكه كلسيم همراه با ويتامين D يا يك داروي محافظت كننده استخوان مصرف گردد. افزايش نياز به كلسيم در دوران رشد، بارداري، شيردهي، شرايط كمبود كلسيم و سطوحي از فعاليت بدني كه سبب افزايش تراكم استخوان مي شوند جذب كلسيم را افزايش مي دهند.
عوامل افزايش و كاهش دهنده جذب كلسيم
– دريافت كم ويتامين D يا مواجهه ناكافي با نور آفتاب جذب كلسيم را به خصوص در سالمندان كاهش مي دهد. علاوه بر اين، در سالمندان بازدهي توليد ويتامين D در پوست به طور قابل ملاحظه اي كمتر از افراد جوان تر مي باشد. همچنين كاهش ترشح اسيد معده در سالمندان (آكلريدري) موجب كاهش اسيديته معده و كاهش جذب كلسيم مي شود.
– لاكتوز موجب افزايش جذب كلسيم مي گردد. حتي در بزرگسالان با عدم تحمل به لاكتوز، احتمالا لاكتوز سبب بهبود جذب كلسيم مي شود.
_ كلسيم توسط اجزاي ديگر غذايي مانند اگزالات كه در منابع غذايي نظير ريواس، اسفناج، چغندرقند، چاي و قهوه، مغزها، سبوس گندم، توت ها، شكلات و كولا وجود دارد با كلسيم تشكيل رسوب داده و جذب كلسيم را كاهش مي دهند. اسيد فيتيك يك تركيب حاوي فسفر است كه به طور عمده در پوسته خارجي غلات يافت مي شود. اين ماده با كلسيم تركيب شده و تشكيل رسوب نامحلول مي دهد كه جذب نمي گردد. مصرف بيش از 30 گرم در روز فيبر غذايي نيز جذب كلسيم را كاهش مي دهد. فيبر كمتر اثر كمي بر جذب كلسيم در روده دارد.
_ در افراد با سوء جذب چربي يا افرادي كه داروي دفع كننده چربي مصرف مي كنند به دليل تشكيل صابون هاي كلسيم با اسيدهاي چرب جذب نشده، جذب كلسيم كاهش مي يابد.
_ حدود 15 ميلي گرم كلسيم در روز از طريق تعريق از دست مي رود. فعاليت شديد جسمي همراه با تعريق سبب افزاش اتلاف كلسيم مي شود.
_ افزايش گلوكوكورتيكوئيدها در بيماراني كه به مدت طولاني با 20 ميلي گرم يا بيشتر گلوكوكورتيكوئيد درمان مي شوند سبب از دست رفتن استخوان به خصوص استخوان اسفنجي مي شود كه ناشي از اختلال در جذب كلسيم است.
عملكرد كلسيم در بدن
– كلسيم كافي غذايي براي تامين حجم و تراكم استخوان در سال هاي قبل از بلوغ و نوجواني مورد نياز است. اين امر به خصوص در دختران مهم تر است زيرا در آن ها استخوان متراكم سبب محافظت از ابتلا به پوكي استخوان در سال هاي بعد از يائسگي مي شود. مقادير اضافي كلسيم براي تامين نيازهاي بارداري، شيردهي، شيرخواري، كودكي و نوجواني توصيه مي شود.
– در مقايسه با نياز زياد استخوان ها، مقدار كمي از كلسيم براي عملكردهاي داخل و خارج سلول مورد نياز است. پايداري غشاي سلول، عبور يون ها، آزاد شدن انتقال دهنده هاي عصبي، عملكرد هورمون ها، آزاد شدن يا فعال شدن آنزيم هاي داخل و خارج سلولي تاثير دارد.
_ كلسيم براي انتقال عصبي و تنظيم عملكرد عضله قلب ضروري است. افزايش معني دار در كلسيم سرم باعث نارسايي قلبي يا تنفسي مي شود. كاهش در كلسيم سرم نيز سبب انقباض غيرعادي عضلات اسكلتي مي شود.
_ دريافت بالاي كلسيم غذايي در ارتباط با كاهش شيوع اضافه وزن و چاقي مي باشد. مكانيسم عملكرد كلسيم عبارتند از:
1- كاهش سطح PTH (هورمون پاراتيروئيد) و ويتامين D فعال كه منجر به ممانعت سنتز چربي و افزايش تجزيه آن مي شود.
2- افزايش دفع چربي مدفوعي ناشي از تشكيل صابون.
منابع غذايي كلسيم
√ شير و محصولات لبني غني ترين منابع كلسيم هستند.
√ سبزيجات برگ سبز نظير برگ هاي سبز شلغم، برگ هاي سبز خردل، بروكلي، بادام، ملاس سياه، استخوان هاي كوچك ساردين، ماهي آزاد كنسرو شده، صدف و لوبياي سويا منابع خوب كلسيم هستند.
√ كلسيم آب پرتقال غني شده، شير سويا، شير مغزهاي روغني، شير غلات و برنج كه با كلسيم غني شده اند به اندازه شير گاو حاوي كلسيم هستند.
منبع : Krause’s Food and the Nutrition Care Process
